СОЛДАТИ ТОЧИКРО КИ МЕКУШАД?

Дар 2 моњ 3 марг

Дар ду моњи охир аз сафњои ќувањои мусаллањ 3 љасади сарбозони тољик ба хонаводаашон расонида шудаанд, ки дар расонањои хабарї ва сайтњои иљтимої боиси њар гуна суханњо ва сангандозињои лафзї ба маќомоти дифои кишвар гардидаанд.

Дар шаби 7 июни соли љорї маќомот љасади сокини шањри Хуљанд, донишљўи соли 4 бахши ѓоибонаи ДДХ Фирдавс Рањматовро, ки дар ќисми низомии 04080-и Конибодом хизмати сарбозї мекард, ба хонаводааш супурда, гуфтаанд, ки сарбозро офтоб задааст ва забонаш дарун рафтаву роњи нафасашро банд карда, сабаби маргаш гардидааст. Аммо чанд рўз пас, 11 июн Абдуќодир Нуров, додситони низомии вилояти Суѓд изњор дошт, ки Фирдавс бо марги табиї вафот накардааст. Тибќи иттилои А. Нуров, ки ба хабарнигорон додааст, Ф. Рањматов бар асари зарбу латти «дед»-њо ба њалокат расидааст. Додситонии њарбї вобаста ба ин алайњи сержантњо Раббонї Сулаймонов, Комрон Рањимов мутобиќи банди 391, ќисми 3 - и Кодекси љиної - "баромадан аз њадди ваколатњои хидматї" ва нисбат ба Айём Назаров мутобиќи банди 273, ќисми 2 - "вайрон намудани талаботи оинномаи умумињарбї" парвандаи љиної боз намудааст. Дар робита ба ин њодиса вазири мудофиаи Тољикистон 3 фармондењи ќисми низомиро бо далели хунукназарї аз вазифа сабудўш кард.

Дар авоили моњи июл бошад хабари марги Абдувањњоб Ќаюмов, сокини н. Б. Ѓафуров, ки дар ќисми низомии 2747 н. Панљ хизмат мекард, яке аз мавзўъњои асоии расонањо гардид. А. Ќаюмов моњи май ба синни 18 расидаву ихтиёрї ба хизмат рафт, аммо пас аз 2 моњ, 5 июл хабари маргаш ба волидон расид. Маркази экспертизаи судї-тиббии вилояти Хатлон дар маълумотномаи худ дар бораи марги ў навиштааст, ки "дар бадани Абдувањњоб Ќаюмов харошањои мавќеи пешона, аз чап, пушт ва ќаноти бинї, лунљи рўй аз рост, ангуштони њарду даст, пушти панљаи пойи рост хуномосњои шаклашон дарозрўя љойгир буда, дар ќафаси сина ва пушти гардан хунпечиши маѓзча ва пардаи ѓафи маѓзи сар ... дарёфт карда шуд."  Аксаран њадс мезананд, ки ин сарбоз њам ќурбонии берањмии «дед»-њо гардидааст…

Марг аз дасти афсар?

24 июл хабари марги сарбози ќисми низомии 2604-и нерўњои марзбонї Ањтам Убайдуллоев расонаї шуд, ки 3 моњ пеш ба хидмати њарбї даъват шуда буд. Муфаттиши Додситонии њарбии гарнизони Душанбе, полковник Мансур Њокимзода дар суњбат ба расонањо гуфтааст, ки вобаста ба марги ин сарбоз нисбати 1 афсари ќисми њарбие, ки Ањтам хизмат мекард, бар асоси моддаи 391, ќисми 3, банди «г»-и Кодекси љиної парванда кушода шудааст. Аз рўи иттилои ў сарбоз А. Убайдуллоев пас аз латту куб шуданаш аз тарафи ин афсар даст ба худкушї задааст. Дар асоси далелњои боло бисёрињо бар ин боваранд, ки то њанўз дар артиши кишвар «дедовщина» љой дорад.

«Дедовщина» чист?

«Дедовщина» муносибати ѓайрирасмии берањмона миёни хизматчиёни њарбї мебошад, ки асосан аз рўи муњлати гузаронидаи хизмат, рутба, рейтинг ва мавќеи доштаи њар 1 сарбоз, ё гуруњи сарбозон ба вуљуд меояд. Бо љумлаи дигар гуем «дедовщина» истисмору зулм ва њукумати куњнасарбозон болои навакскарон аст, ки аксар ваќт ба њалокат, ё захми вазнини љисмонї бардоштани «молодой»-њо оварда мерасонад.

«Дедовщина» дар мактаб

Ин падида дар асрњои XVI-XVIII бештар дар Коллељи Итон (Итонский колледж, Eton College, номи пуррааш бо забони англисї;The King's College of Our Lady of Eton beside Windsor) мактаби хусусии Британия барои бачагон  низ роиљ буд. Дар ин мактаб кўдакони синну соли омехта аз 8-9 то 16-17 сола тањсил мекарданд, ки сабабгори нобаробарии синнусолї мегардид. Нобаробарии синнусолї бошад, нобаробарии ќуввањоро ба вуљуд меовард, ки дар натиља «дедовщина»-ро асос гузошт. Хонандагони калонсолу нисбатан пурќувват њангоми муносибат бо хонандагони хурдсолу камќувват ба онњо озори љисмонию равонї мерасониданд. Чунин хонандагон, ё ба истилоњ «дед»-њо зиёдтар аз омўзгорону маъмурони мактаб нуфуз доштанд.

«Дедовщина» дар артиши Рус

Дар артиши императории Рус низ «дедовщина» љой дошт. Куњнасарбозон ва соњибрутбањо ба наваскарон њар гуна корњоро мефармуданд. Дар сурати сарпечї кардан, ё дар ваќташ иљро нанамудани фармон наваскаронро љазо чун зарбу лат, њатто марг интизор буд.

«Дедовщина» дар Армияи Сурх

Аввалин парвандаи марбут ба «дедовщина» дар Артиши Сурх соли 1919 ба ќайд гирифта шудааст. 3 куњнасарбоз 1 наваскари 18 соларо барои сарпечї кардан аз иљрои корњои «дед»-њо то мурданаш мезананд. Тибќи ќонунњои њамонваќтаи њарбї њар 3 сарбозро мепаронанд. Пас аз ин њодиса ќариб ним аср дар артиши собиќ Шўравї «дедовщина» вуљуд надошт.

То соли 1967, яъне то замони ќабули ќарор дар бораи кам кардани муњлати хизмати њарбї аз 3 ба 2 сол дар ќушунњои хушкигард ва аз 4 ба 3 сол дар флот «дедовщина» воќеан вуљуд надоштааст. Аммо пас аз ќабули чунин ќарор, ки байни хизматчиёни њарбї нобаробариро ба вуљуд меоварад, «дедовщина» боз аз худ дарак медињад. Тобистони соли 1982 дар нерўњои њарбии Шўравї фармони махфї тањти № 0100 дар бораи мубориза бо рафторњои ѓаириоинномавї ќабул мешавад, ки ба аз байн бурдани «дедовщина» равона гардида буд.Онњое, ки дар замони Шўравї хизмат кардаанд, мегуянд, ки дар армияи СССР «дедовщина» вуљуд дошт, миёни сарбозон нофањмию љангњо мешуд, вале њељ ваќт ба марги сарбозон, ё сахт захмдор шудани онњо намеанљомид.

«Дедовщина» дар … Артиши миллї?

Пас аз заволи СССР ва соњиби истиќлолият гардидани Тољикистон армияи мо њам мустаќил шуд. Тољкистониён дигар на дар берун аз ватан, ки дар худи кишвар хизмати њарбиро иљро мекунанд. Аммо бо сар шудани нооромињо ва љанги шањрвандї вазъият дар суфуфи ќуввањои мусаллањ низ мураккабу вазнин гардид. Дар армия нуфуз бештар дар дасти боевику силањшурњо буд. Маќомот инкор намекунанд, ки дар он солњо бисёр ашхоси тасодуфу ѓайрињирфаї ба сафи ќуввањои мусаллањи кишвар роњ ёфтанд. Бисёр соњибназарон дар ин аќидаанд, ки мањз дар њамон солњо «дедовщина» дар артиши мо реша давонд. Аммо полковник Њасан Њасанов, ки соњои зиёде дар маќомоти корњои дохила кор кардааст, бар ин андеша аст, ки «дедовщина» њанўз дар замони Будённий ва Жуков вуљуд доштааст. Ў мегўяд: «Дедовщина – яъне шахси 1 сол хизмат карда дар замони осоишта танбалтар шуда, вазифањои хизматияшро пинњонї ба уњдаи сарбози љавон мегузорад. Дар замони љанг «дедовщина» ранги дигар дорад, яъне таљрибаи сарбози собиќадор дар муњорибањо дарси омўзишї мешавад. Бигзор бошад, лекин бояд берањмї накунанд.»  Сержант Амонуллоњ Њусайнзода, ки анќариб хизматро ба охир мерасонад, вуљуди «дедовщина» дар артиши миллиро инкор кард. Ба андешаи ў њоло ин падидаи номатлуб аз байн рафтааст. Вай гуфт: «Шояд солњои пеш вуљуд дошт, аммо њоло нест. Назорат пурзур шудагї, њама оинномаи њарбиро риоя мекунанд» Вале Санљар Њошимї, хабарнигори љавони тољик ба ин бовар аст, ки то њанўз  «дедовщина» љой дорад. Ў мегўяд: «Бадбахтона њанузам дар сафи ќуввахои мусаллањи мо "дедовщина" по барљост. Агар мо онро ба чашми худ надида бошем, њам аз натиљааш тариќи расонањо огањї пайдо кардем»Ба андешаи ин њамсуњбати мо сабаби аслии ин зуњуроти номатлуб  он аст, ки афсарони баландрутба намехоњанд аз байн равад.

- Сабаби аслии ин "анъана" - и сарбозиро дар он мебинам, ки худи афсарону дигар хизматчиёни баландрутба мехоњанд ки чунон бошад, агар не чаро то ба марг расидани сарбозон касе огањ намегардаду пеши роњи онро намегирад.Ва як сабаби дигараш љо шудани кинаву адоват дар дили сарбозон нисбати њамдигар аст,- мегўяд њамсуњбати мо.

Дар охири матлаб мо намегўем, ки воќеан њам дар артиши мо «дедовщина» љой дорад. Инро ба ќазовати ту њавола мекунем хонандаи арљманд. Ту бигў, ки дар њаќиќат  чунин њолат њаст, ё на?